نحوه‌ی عملکرد خانواده درمانی

 

هنگام درمان جوانان مبتلا به بیماری‌های روانی و اختلالات سوء مصرف مواد، در نظر گرفتن فقط فرد در مسیر بهبودی غیرممکن است. کودکان و نوجوانان تحت تأثیر شرایط خود قرار می‌گیرند و به شدت تحت تأثیر اعضای خانواده خود هستند. والدین، خواهر و برادر، عمه‌ها، عموها، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و دوستان نزدیک خانوادگی، همگی نقش مهمی در زندگی یک جوان ایفا می‌کنند و هر درمانی که با هدف ارائه درمان پایدار و مؤثر انجام می‌شود، باید این موضوع را در نظر بگیرد.

نیاز به ارائه درمانی که شامل کل خانواده باشد، توسط روانشناسان و محققان، به ویژه در مواردی که مربوط به جوانان است، به خوبی اثبات شده است.  خانواده درمانی  به عنوان ابزاری مهم برای درمانگران، مربیان، مشاوران و انواع متخصصان مراقبت های بهداشتی که با شرایط سلامت روان و اختلالات سوء مصرف مواد در سراسر جهان کار می کنند، ظهور کرده است.

در کلینیک موج، جلسات خانواده درمانی بخش عمده‌ای از برنامه‌های درمانی ارائه شده توسط ما هستند. مشارکت دادن نزدیکان جوانان ما در فرآیند بهبودی از طریق جلسات خانواده درمانی برای همه مفید است: اعضای خانواده احساس می‌کنند که بخشی از این مسیر در کنار جوانی هستند که دوستش دارند و می‌خواهند از او حمایت کنند، اما بدون فشار احساس مسئولیت برای  رفع  مشکلات و رفتارهای او. 

در مقابل، جوانانی که ممکن است در حین رنج بردن از علائم بیماری خود، برای برقراری ارتباط با اعضای خانواده دچار مشکل شده باشند، توسط درمانگران آموزش دیده راهنمایی و پشتیبانی می‌شوند تا تجربیات و احساسات خود را صادقانه بیان کنند.

در این وبلاگ، ما از کلمات واقعی والدین X - والدی که در مسیر بهبودی فرزندشان در کلینیک موج شرکت کرده‌اند - استفاده می‌کنیم تا اصول خانواده درمانی و فواید آن را به ویژه در درمان بیماری‌های روانی در جوانان برجسته کنیم.

(نام‌ها و ضمایر جنسیتی برای محافظت از ناشناس ماندن جوانان و خانواده‌هایشان حذف شده‌اند.)

 

برای مراجعه به روانشناس مرد خوب در تهران با گروه ویان تماس بگیرید.

تاریخچه و اصول خانواده درمانی

«برای من، برنامه خانواده درمانی تعادل خوبی بین ساختار و زمان آزاد برقرار کرد. جلسات گروهی خیلی طولانی نبودند و پربار بودند و اهداف مشخصی داشتند. فرزند من در بیان موضع خود بسیار رسا بود - و مطمئنم که تیم The Wave برای این کار آمادگی زیادی داشت.» - والد ایکس

خانواده درمانی، که گاهی اوقات به عنوان مشاوره خانواده نیز شناخته می‌شود، نوعی روان‌درمانی است که در آن کل خانواده به عنوان یک واحد در نظر گرفته می‌شود و آن واحد موضوع درمان است نه فرد.[1] برخلاف درمان فردی، یک درمانگر خانواده، سایر اعضای خانواده را در فرآیند درمانی درگیر می‌کند و دیدگاه‌ها و روابط آنها را بررسی می‌کند تا نگرانی‌ها، ارتباطات و رفتارهای درون سیستم خانواده را کشف کند.

خانواده درمانی به عنوان یک روش درمانی، در دهه‌های 1940 و 1950 ظهور کرد و ریشه در نظریه سیستم‌ها دارد که بر الگوهای ارتباطی و تعاملات  بین  افراد تمرکز دارد.[2] این بدان معناست که خانواده درمانی به جای تمرکز بر یک عضو خانواده و احساسات یا اعمال او، با هدف شناسایی  نحوه ارتباط عادتی اعضای خانواده با یکدیگر، چگونگی شکل‌گیری سلسله مراتب قدرت در خانواده‌ها توسط این عادت‌ها و چگونگی تأثیر این سلسله مراتب بر رفتارها، احساسات و اضطراب‌های فردی انجام می‌شود. 

بنابراین، هدف اصلی خانواده درمانی، تسهیل تغییر برای افراد با کاهش و امید به حذف الگوها و تعاملات مشکل‌ساز است که بر الگوهای رفتاری منفی تأثیر می‌گذارند.[3]

به همین ترتیب، قادر ساختن هر یک از اعضای خانواده برای بیان آشکار و آزادانه احساسات و موقعیت خود از قبل، بدون تأثیر این الگوهای تعاملی، برای موفقیت خانواده درمانی بسیار مهم است. این امر به ویژه در مواردی که سن در پویایی قدرت نقش دارد، صادق است: به عنوان مثال، جوانان اغلب احساس می‌کنند که نمی‌توانند موقعیت خود را به والدین خود، که چهره‌های اقتدار در خانواده هستند، منتقل کنند.

اما، همانطور که والد X اشاره می‌کند، صرف وقت برای کمک به جوانان در ایجاد و بیان موضع خود، مزیت قابل توجهی دارد. این امر آنها را قادر می‌سازد تا احساسات خود را به روشنی بیان کنند، بدون اینکه در محدودیت‌های قدرت همیشگی خانواده قرار گیرند. یک جلسه خانواده درمانی می‌تواند محیطی بدون قضاوت برای کودکان فراهم کند و درمانگران خانواده ممکن است در پرسیدن سوالات نسبت به برخی دیگر از درمانگران فعال‌تر باشند و آنها را قادر می‌سازد تا در مورد احساسات و موضع خود صحبت کنند.

چالش‌های خاصی که در جلسات درمانی بر آنها تمرکز می‌شود، تعیین می‌کند که یک خانواده چند وقت یکبار با یک درمانگر خانواده ملاقات می‌کند و به چند جلسه نیاز دارد. بسته به شرایط، ممکن است با یک درمانگر یا تیمی از درمانگران که همگی با هم کار می‌کنند، ملاقات کنند.

بهبودی با داربست به عنوان یک خانواده

«تمرکز روی این بود که فرزندم نشان دهد در موقعیت خوبی است و آماده‌ی حرکت به جلو. تأکید زیادی روی نگاه به آینده بود. بحث‌هایی در مورد تاب‌آوری آنها در مواجهه با شکست‌ها یا عوامل محرک وجود داشت. آنها خودشان هنگام صحبت در مورد تجربیات آسیب‌زای گذشته‌شان، تاب‌آوری خود را نشان دادند.» – والد X

هنگامی که الگوهای ارتباطی و ساختارهای قدرت خانواده‌ها تثبیت، به چالش کشیده و امیدوارانه بر آنها غلبه شد، درمانگر خانواده بر ایجاد استراتژی‌های بهبودی به عنوان یک خانواده تأکید می‌کند. این امر مستلزم پرداختن سیستماتیک به روابط خانوادگی گذشته یا نقاط درد در خانواده و تدوین برنامه‌های روشن برای حرکت به جلو با الگوهای ارتباطی جدید در آینده است.[4] 

والد X به طور خاص روشی را برجسته می‌کند که فرزندش توانست چالش‌هایی را که در گذشته با آنها روبرو بوده است، بیان کند و به وضوح تمایل و توانایی خود را برای پیشرفت با رویکردی جدید و مثبت‌تر که بر تاب‌آوری و ارتباط باز تأکید دارد، نشان دهد.

اطمینان خاطر و بهبودی برای همه

«دیدن حال خوب فرزندم از نظر روحی و جسمی و همچنین خوشحالی‌اش از دیدن من، فوق‌العاده بود. آنها به وضوح مسئولیت بیشتری برای رفاه خود پذیرفته‌اند و به نظر می‌رسد کمتر نگران نظر دیگران هستند و بیشتر می‌توانند نیازهای خود را بیان کنند و از خود مراقبت کنند.» – والد X

خانواده درمانی فقط در مورد درمان فرد نیست؛ بلکه در مورد بسیج قدرت درونی و منابع عملکردی خانواده به عنوان یک واحد است.[5] شرایط سلامت روان و اختلالات سوء مصرف مواد نه تنها بر فرد جوانی که با آنها دست و پنجه نرم می‌کند تأثیر می‌گذارد؛ بلکه برای عزیزان آن فرد جوان نیز بسیار دردناک و چالش برانگیز است.  وقتی کل خانواده دچار مشکل می‌شود، قدرت این واحد تحت تأثیر قرار می‌گیرد.  بنابراین، فراهم کردن اطمینان خاطر و بهبودی برای همه اعضای واحد خانواده برای دستیابی به موفقیت طولانی مدت در درمان بسیار مهم است.